Kazimierz Łyszczyński

OpracowaÅ‚ na podstawie książki profesora Andrzeja Nowickiego „Kazimierz ŁyszczyÅ„ski 1634 – 1689″ Krzysztof Mróź Sekretarz Polskiego Stowarzyszenia WolnomyÅ›licieli

Kazimierz ŁyszczyÅ„ski urodziÅ‚ siÄ™ 4 marca 1634 roku. W latach 1655 – 1657 sÅ‚użyÅ‚ w wojsku. MianujÄ…c 3 maja 1682 roku Kazimierza ŁyszczyÅ„skiego podsÄ™dkiem brzeskim, król Jan III Sobieski wspomina o jego zasÅ‚ugach dla Ojczyzny, podkreÅ›la zwÅ‚aszcza, że ŁyszczyÅ„ski „od mÅ‚odych lat sÅ‚użyÅ‚ w wojsku koronnym w chorÄ…gwi Jana Sapiechy, a nastÄ™pnie w wojskach litewskich pod ksiÄ™ciem podkanclerzym Wielkiego KsiÄ™stwa Litewskiego/ którym wówczas byÅ‚ Lew Kazimierz Sapiecha/, biorÄ…c udziaÅ‚ w wojnie z najazdem moskiewskim, szwedzkim i wÄ™gierskim”. MieszkajÄ…cy w Polsce WÅ‚och, Tommaso Talenti, w liÅ›cie do Wielkiego KsiÄ™cia Toskanii, pisanym z Warszawy 16 lutego 1689 roku, podaÅ‚ informacjÄ™, że ŁyszczyÅ„ski „byÅ‚ przez osiem lat jezuitÄ…”. Okres ten / 1658-1666/ byÅ‚ wypeÅ‚niony przede wszystkim studiami; najpierw w Krakowie, potem cztery lata w Kaliszu i wreszcie we Lwowie. Z zakonu jezuitów wystÄ…piÅ‚ ŁyszczyÅ„ski w pierwszej poÅ‚owie 1666 r.
Tak wiÄ™c po okresie sÅ‚użby wojskowej i po okresie studiów filozoficznych w kolegiach jezuickich rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ w życiu ŁyszczyÅ„skiego trzeci okres – zaangażowania w dziaÅ‚alność politycznÄ…, o czym Å›wiadczy jego udziaÅ‚ w sejmikach i sejmach, potwierdzony przez dokumenty.
Jako podsÄ™dek województwa brzeskolitewskiego ŁyszczyÅ„ski wziÄ…Å‚ udziaÅ‚ w rozprawie sÄ…dowej przeciwko jezuitom, którzy bezprawnie przywÅ‚aszczyli sobie dwa ogrody po zmarÅ‚ym mieszczaninie brzeskim Łukaszu Mincarewiczu. Do sÄ…dzenia tej sprawy ufundowano jurysdykcjÄ™ komisarskÄ…. Na wyroku nakazujÄ…cym oddanie zagarniÄ™tych ogrodów widnieje podpis Kazimierza ŁyszczyÅ„skiego – nie tylko jako podsÄ™dka brzeskiego, ale również jako „komisarza Jego królewskiej MoÅ›ci”.
Nie znamy wysokoÅ›ci majÄ…tku ŁyszczyÅ„skiego, ale musiaÅ‚ to być majÄ…tek znaczny, skoro jego wÅ‚aÅ›ciciela stać byÅ‚o na pożyczenie sÄ…siadowi wysokiej sumy, którÄ… jedno ze źródeÅ‚ okreÅ›la jako „sto tysiÄ™cy fortun”. SÄ…siadem tym byÅ‚ Jan Kazimierz Brzoska, wedÅ‚ug jednych źródeÅ‚ – stolnik bracÅ‚awski, a wedÅ‚ug innych – Å‚owczy brzeski.
Kiedy zbliżaÅ‚ siÄ™ termin zwrotu pożyczonej sumy, Brzoska znalazÅ‚ sposób, żeby dÅ‚ugu nie oddawać. UkradÅ‚ ŁyszczyÅ„skiemu rÄ™kopis i książkÄ™ z rÄ™kopiÅ›miennymi uwagami na marginesach, a nastÄ™pnie – na podstawie tych dowodów winy – napisaÅ‚ na ŁyszczyÅ„skiego donos.
Nie wiadomo dokładnie, komu Brzoska wręczył napisany przez siebie donos, ale faktem jest, że pod koniec 1687 roku wojewoda wileński, Kazimierz Jan Sapiecha wtrącił Łyszczyńskiego do więzienia, przekazuj?c jego sprawę sądowi kościelnemu. W ten sposób Łyszczyński znalazł się w więzieniu kościelnym biskupa wileńskiego, którym był wówczas Konstanty Kazimierz Brzostowski.
Jan Kazimierz Brzoska pojawił się na procesie Łyszczyńskiego w Warszawie, gdzie potwierdził przysięgą złożony donos. źródła mówią, że za to, co zrobił, odnoszono się do niego z pogardą.
W Wojewódzkim Archiwum w GdaÅ„sku znajduje siÄ™ bogaty zbiór tzw. „recesów”, czyli relacji ze stu sejmów walnych Rzeczypospolitej, a wÅ›ród nich również obszerna relacja z sejmu warszawskiego na których sÄ…dzono ŁyszczyÅ„skiego. InteresujÄ…cy nas sejm rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ w piÄ…tek 17 grudnia 1688 roku i zakoÅ„czyÅ‚ w sobotÄ™ 2 kwietnia 1689 roku. Łącznie odbyÅ‚o siÄ™ siedemdziesiÄ…t osiem sesji zwyczajnych i jedna nadzwyczajna. W Å›wietle Recesu gdaÅ„skiego mówiono o ŁyszczyÅ„skim na dziewiÄ™tnastu sesjach.
Według Recesu gdańskiego Kazimierza Łyszczyńskiego sądziła Komisja Sejmowa. Znamy jedynie nazwiska siedmiu członków tej Komisji: czterech biskupów, jednego senatora świeckiego i dwóch posłów. W dniu 8 marca 1689 roku król kazał litewskiemu marszałkowi nadwornemu ogłosić wyrok śmierci na Łyszczyńskim. Jest kilka odmiennych wersji tekstu wyroku. Według dokumentu znajdującego się w Archiwum Radziwiłowskim, Kazimierz Łyszczyński został ścięty ciało za miastem spalone. Spalono również pisma Łyszczyńskiego.
Według listu biskupa kijowskiego Andrzeja Chryzostoma Załuskiego :
„Wreszcie wyprowadzono go / Kazimierza ŁyszczyÅ„skiego/ na miejsce stracenia i okrutnie znÄ™cano siÄ™ najpierw nad jego jÄ™zykiem i ustami, którymi on okrutnie wystÄ™powaÅ‚ przeciw Bogu. Potem spalono jego rÄ™kÄ™, która byÅ‚a narzÄ™dziem najpotworniejszego pÅ‚odu, spalono także jego papiery peÅ‚ne bluźnierstw i na koniec on sam, potwór zostaÅ‚ pochÅ‚oniÄ™ty przez pÅ‚omienie, które miaÅ‚y przebÅ‚agać Boga, jeżeli w ogóle za takie bezeceÅ„stwa można Boga przebÅ‚agać…….” Z relacji tej wynikaÅ‚oby, że podobnie jak Vaniniemu w 1619 roku również ŁyszczyÅ„skiemu kat wyrwaÅ‚ obcÄ™gami jÄ™zyk. Inne opisy egzekucji nie wspominajÄ… o tym. ZaÅ‚uski natomiast nie wspomina nic o skróceniu mÄ™czarni przez Å›ciÄ™cie. Z dokumentu znajdujÄ…cego siÄ™ w Archiwum RadziwiÅ‚owskim wynika, że biskup inflancki MikoÅ‚aj PopÅ‚awski byÅ‚ inkwizytorem, odpowiedzialnym bezpoÅ›rednio przed papieżem za wydanie i wykonanie wyroku Å›mierci na Kazimierzu ŁyszczyÅ„skim. Zniesienie inkwizycji w Polsce w drugiej poÅ‚owie XVI wieku byÅ‚o pozorne. Rzym bynajmniej nie zrezygnowaÅ‚ ze swoich uprawnieÅ„ i do tego typu spraw w dalszym ciÄ…gu wyznaczaÅ‚ bezpoÅ›rednio wÅ‚asnych peÅ‚nomocników. PodstawÄ… dla odtworzenia poglÄ…dów filozoficznych ŁyszczyÅ„skiego jest przede wszystkim rÄ™kopis Biblioteki Kórnickiej z peÅ‚nym tekstem przemówienia oskarżyciela publicznego/ instygatora/ Wielkiego KsiÄ™stwa Litewskiego, którym byÅ‚ Szymon Kurowicz Zabistowski. Wartość tego dokumentu polega na tym, że oskarżyciel nie tylko streszczaÅ‚ i oceniaÅ‚ poglÄ…dy ŁyszczyÅ„skiego, ale przytoczyÅ‚ dosÅ‚ownie / w jÄ™zyku Å‚aciÅ„skim/ kilka najważniejszych fragmentów z traktatu polskiego ateisty / rÄ™kopis tego traktatu liczyÅ‚ 265 kart i miaÅ‚ niezwykÅ‚y tytuÅ‚:De non existentia Dei „. SÄ… to – w przekÅ‚adzie polskim – nastÄ™pujÄ…ce zdania:
” I – zaklinamy was , o teologowie, na waszego Boga, czy w ten sposób nie gasicie Å›wiatÅ‚a Rozumu, czy nie usuwacie sÅ‚oÅ„ca ze Å›wiata, czy nie Å›ciÄ…gacie z nieba Boga waszego, gdy przypisujecie Bogu rzeczy niemożliwych, atrybuty i okreÅ›lenia przeczÄ…ce sobie.
II – CzÅ‚owiek jest twórcÄ… Boga, a Bóg jest tworem i dzieÅ‚em czÅ‚owieka. Tak wiÄ™c to ludzie sÄ… twórcami i stwórcami Boga, a Bóg nie jest bytem rzeczywistym, lecz bytem istniejÄ…cym tylko w umyÅ›le, a przy tym bytem chimerycznym, bo Bóg i chimera sÄ… tym samym.
III – Religia zostaÅ‚a ustanowiona przez ludzi bez religii, aby ich czczono, chociaż Boga nie ma. Pobożność zostaÅ‚a wprowadzona przez bezbożnych. LÄ™k przed Bogiem jest rozpowszechniany przez nie lÄ™kajÄ…cych siÄ™, w tym celu, żeby siÄ™ ich lÄ™kano. Wiara zwana boskÄ… jest wymysÅ‚em ludzkim. Doktryna, bÄ…dź to logiczna bÄ…dź filozoficzna, która siÄ™ pyszni tym, że uczy prawdy o Bogu, jest faÅ‚szywa, a przeciwnie, ta, którÄ… potÄ™piono jako faÅ‚szywÄ…, jest najprawdziwsza.
IV – Prosty lud oszukiwany jest przez mÄ…drzejszych wymysÅ‚em wiary w Boga na swoje uciemiężenie; tego samego uciemiężenia broni jednak lud, w taki sposób, że gdyby mÄ™drcy chcieli prawdÄ… wyzwolić lud z tego uciemiężenia, zostaliby zdÅ‚awieni przez sam lud.
V – Jednakże nie doÅ›wiadczamy ani w nas, ani w nikim innym takiego nakazu rozumu, który by nas upewniaÅ‚ o prawdzie objawienia bożego. Jeżeli bowiem znajdowaÅ‚by siÄ™ w nas, to wszyscy musieliby je uznać i nie mieliby wÄ…tpliwoÅ›ci i nie sprzeciwialiby siÄ™ Pismu Mojżesza ani Ewangelii – co jest faÅ‚szem – i nie byÅ‚oby różnych sekt, ani ich zwolenników w rodzaju Mahometa itd. Lecz / nakaz taki/ nie jest znany i nie pojawiajÄ… siÄ™ wÄ…tpliwoÅ›ci, ale nawet sÄ… tacy, co zaprzeczajÄ… objawieniu, i to nie gÅ‚upcy, ale ludzie mÄ…drzy, którzy prawidÅ‚owym rozumowaniem dowodzÄ… czego? wrÄ™cz przeciwnego, tego wÅ‚aÅ›nie, czego i ja dowodzÄ™. A wiÄ™c Bóg nie istnieje”.

25.08.2012, sobota 19:11:11 skopiowałem z witryny: Polskie stowarzyszenie wolnomyślicieli im. Kazimierza Łyszczyńskiego